TOKHA LIVE
काठमाडौँ, मंसिर ७।
वसन्तपुरस्थित जीवित देवी श्रीकुमारीको वासस्थान कुमारी घर बाट दुई दशकअघि चोरी भई बेलायत पुगेको पुरातात्विक तोरण अन्ततः आफ्नै घर फर्किएको छ। शुक्रबार एक विशेष क्षणको साक्षी बन्दै उक्त तोरणलाई विधिपूर्वक पुनःस्थापना गरिएको हो।
वि.सं. २०५६ सालतिर चोरी भएको यो अमूल्य काठकलालाई बेलायतको ‘बाराकाट’ संग्रहालयमा भेटिएपछि कूटनीतिक पहलमार्फत नेपाल फिर्ता ल्याइएकामा सम्पदा प्रेमीहरू धेरै खुसी भएका छन्। फिर्ता ल्याइएपछि तोरण राष्ट्रिय संग्रहालय, छाउनीमा राखिएको थियो।
शुक्रबार महानगरकी उपप्रमुख सुनिता डंगोलको नेतृत्वमा गएको टोलीले संग्रहालयबाट तोरण बुझेर कुमारी घरको साविककै स्थानमा प्रतिस्थापन गर्यो। मंसिर १ गते बसेको बैठकले पुनःस्थापनाको निर्णय गरेपछि उपप्रमुख डंगोल, सम्पदा तथा पर्यटन समितिका संयोजक आशामान संगत, वडा नं. २३ का अध्यक्ष मचाराजा महर्जन र कुमारी घरका संरक्षक गौतम शाक्यसहितको टोली तोरण बुझ्न छाउनी पुगेको थियो।
तोरण बुझ्ने पत्रमा हस्ताक्षर र औँठाछाप लगाइएपछि बाजागाजा, परम्परागत संस्कार र स्थानीय बासिन्दाको उत्साहपूर्ण साथसाथै तोरणलाई वसन्तपुर ल्याइयो। प्राचीन स्मारक ऐन २०१३ अनुसार स्थानीय तह र प्रशासनको सिफारिसमा गुठियारलाई जिम्मा दिएर पुनःस्थापना प्रक्रिया पूर्ण गरिएको हो।
चोरीको दिन सम्झिँदा…
कुमारी घरका संरक्षक गौतम शाक्यले तोरण चोरी भएको दिन सम्झिँदै भावुक हुँदै भने,
“२०५६/५७ सालतिर साँझतिर चोरले ट्याक्सी ल्याएर तोरण बोकेर लगेको रहेछ। निकाल्दै गर्दा हेर्नेलाई ‘मर्मत गर्न लैजान लागेको’ भनेर धोका दिएछन्।”
उनका अनुसार त्यतिबेला तीन महिनामा तीनवटा तोरण हराएका थिए। हराएपछि करिब तीन वर्षसम्म ढोका बुच्चै रह्यो र पछि ८० हजार खर्चेर काठको प्रतिलिपि जडान गरिएको थियो। आज भने कुमारी घरले फेरि आफ्नो मौलिक रूप पाउन सफल भएको छ।
तोरणको कलात्मक मूल्य
कुमारी घरको भुइँतलामा बायाँतर्फको पाँचौँ झ्यालमा जडान गरिएको यो तोरण १७–१८ औँ शताब्दीको मानिन्छ। अर्धगोलाकार ‘क्षेपु’ आकृति कुँदिएको १०४.५५ सेन्टिमिटर लामो यो काठकलालाई राजा जयप्रकाश मल्लको पालामा बनेको कुमारी बहालको महत्वपूर्ण हिस्सा मानिन्छ।
सम्पदा संरक्षणमा अर्को कोसेढुङ्गा
तोरण पुनःस्थापनापछि उपप्रमुख डंगोलले हराएका कलाकृति आफ्नै ठाउँमा फर्काउने ‘उत्तम अभ्यास’ सुरु भएको बताइन्। वडा अध्यक्ष मचाराजा महर्जनले पनि वडाको प्राचीन स्वरूप फेरि फर्कँदै गएको दृश्यले थप काम गर्न ऊर्जा मिलेको बताए।
यो तोरण र मञ्जुश्री नकःमहाविहारका दाताको मूर्ति २०७८ चैत ४ (सन् २०२२ मार्च १८) मा लण्डनस्थित नेपाली दूतावासमा हस्तान्तरण गरिएको थियो। सन् १९७० को युनेस्को महासन्धिले अवैध रूपमा बाहिरिएका कला–वस्तु फिर्ता ल्याउन दिएको कानुनी आधार उपयोग गर्दै नेपालले हराएका सम्पदा उद्धार अभियानलाई निरन्तर अगाडि बढाइरहेको छ।
अध्यक्ष प्रकाशक तथा सम्पादक
सानुराज डंगोल
सूचना विभाग दर्ता प्रमाण पत्र नं- २३६५/
०७७-७८
